Хүмүүс эрх чөлөөг үнэлдэггүй. Эрх чөлөөнд хязгаар гэж байх ёстой. Эрх чөлөөнд үүрэг хариуцлага, ёс суртахуун байх ёстой. Зүгээр л гадагшаа гараад, маск зүйлгүй хүмүүст халдвар тараах учиргүй. Учир нь та нар өөрсдийгөө өвчилсөн эсэхийг мэдэхгүй.
Мах маш их зардалтай гэдгийг бид мэднэ, жил бүр, эсвэл минут, секунд тутамд татвар төлөгчдийн мөнгөнөөс маш их зардал гаргадаг гэдгийг мэднэ. Хүн бүр маш шаргуу хөдөлмөрлөж, дээрээс нь татвар төлөх ёстой болдог ч, юунд ашигладаг вэ? Өвчтэй хүмүүст. Гэтэл юу тэднийг өвчлүүлж байна? Мах, сүүн бүтээгдэхүүн, загас, өндөг гэх мэт амьтай, амьсгалдаг, хөөрхий, ямар ч хамгаалалтгүй амьтдыг идэх нь тэднийг өвчлүүлдэг. Учир нь эдгээр нь тэдний хувьд буруу хоол юм – шинжлэх ухаанаар хэдийнээ баталчихсан. Тиймээс мэдэхгүй, ойлгохгүй байна гэж хэлэх эрх хэнд ч байхгүй. Та нар бүгд, ихэнх нь боловсролтой хүмүүс, ялангуяа засгийн газарт байгаа нь. Та бүхэн үүнийг мэдэж байх учиртай. Ард иргэдэд тань юу сайн болохыг мэдэж байх учиртай. Мэдэхгүй бол засгийн газрын системд суух эрхгүй. Гарах хэрэгтэй! Өөрөөс тань сайн өөр нэгэн өөрийг тань орлоно. Энэ нь дэлхийд болон, дэлхийн иргэдэд сайн байх болно. Одоо ямар ч шалтаггүй болсон.
Улс орны удирдагчийн хувьд, төрийн байгууллагын хувьд та нар ард иргэддээ сайн, муу бүхнийг мэдэж байх учиртай бөгөөд тэдний өмнөөс шийдэх учиртай. Удирдагч байна гэдэг энэ юм. Удирдагч гэдэг бол төлөвлөгөө гаргаж, бусад нь бүгд дагахыг хэлдэг, учир нь та бол удирдагч! Үгүй бол та тэр байр сууринд байх эрхгүй бөгөөд байр сууриа тавьж өгөөд гэртээ хариад хүссэн зүйлээ хийх учиртай. Махаа үргэлжлүүлэн идэж, өөрийгөө өвтгө. Харин өөртэйгөө хамт бусдыг өвтгөх шаардлагагүй.
Ерөнхийлөгч шиг удирдагч, ерөнхий сайд, хатан хаан, хаан, ханхүү, гүнж байна гэдэг ажил биш. Энэ нь мэргэжил юм. Итгэл хүлээлгэсэн зорилго юм. Удирдлагаараа, хамаг чадлаараа туслах үнэхээр эрхэм ариун үүрэг юм. Үгүй бол удирдагчийн сандал дээр суусан ч, ард иргэдийнхээ төлөө эсвэл дэлхийн төлөө ямар ч нэн чухал зүйл хийхгүй байна гэдэг утгагүй. Ингэвэл та зорилго биелүүлэхгүй ба зүгээр л тэтгэвэртээ гарч, буцаж яваад хийхийг хүссэн, ямар л жижиг зүйл байна түүнийгээ хий, зөвхөн өөрийнхөө төлөө, өөрийгөө зугаацуулах юмаа хий. Нэр алдар олж, магтуулж, мөнгө олох гэж удирдагчийн сандал дээр суухын оронд байр сууриа тавьж өг. Ингэх нь үнэхээр нэр төргүй үйлдэл гэдгийг хэлье. Удирдагчид та бүхэн өөрсдөд тань хүмүүсийг харж хандах үүрэгтэй. Тэгвэл хэрэв зөв зүйл хийвэл Диваажин та нарыг адисалж, улмаар улам илүүг үргэлжлүүлэн хийх боломжтой.
Тэгэхээр, хэрэв хүмүүс зөвлөгөөг дагавал... Жишээ нь гарахдаа нүүрээ халхал гэж би зөвлөсөн дөө. (Тийм ээ, Багш аа.) Маск зүүж, (За.) эсвэл хамгаалах шил, маск зүүгээд нүүрээ халхлаад бас малгай, биеэ бүрэн халхалсан хувцас өмсөөд өөрийгөө хамгаалаарай. (За.) Чадах чинээгээрээ халхлаад гэртээ ирж гараа угаахаасаа өмнө нүүрэндээ хүрч болохгүй бөгөөд гэртээ ирээд хувцсаа угааж цэвэрлээрэй... Мөн хүмүүс гадагш гарч, ажлаа үргэлжлүүлэн хийж болно. Тэд үнэндээ бол хөл хорионд байх шаардлагагүй. (За, Багш аа.) Учир нь хөл хорио хүн бүрийн сэтгэлийг хямраадаг. (За.)
Хүүхдүүдэд тэд яагаад шинэ хувцас хийгээд өгч болохгүй гэж? Сансрын нисгэгчийн хувцас шиг. Эсвэл эмч, сувилагч нарын эрчимтэй халдварын үед өмсдөг хувцас шиг. (Тийм ээ, Багш аа.) Тэд толгойноосоо хүзүүний доод хэсэгт, мөрөө хүртэл халхалж, урдаа нэвт харагддаг халхавчтай байж болно. (Тийм, Багш аа.) Ийм тохиолдолд тэд маск зүүх ч шаардлагагүй. Эдгээр зургуудыг харсан уу? (Тийм, Багш аа.) (Бид харсан.) Тэд юүдэн өмсөж, (За.) урдуураа шил, хуванцар шиг материалан хаалт зүүж болно, нэвт харагддаг. (За.) Харин бусад хэсгээр, толгой, мөр гээд бүх хэсгээр бүрэн халхалсан байна. Тэд бүрэн халхалсан хувцас өмсөөд, мэс заслын бээлий өмсөж, доогуураа оймс болон гутал өмсөнө. (За.) Яг л хүмүүс, заримдаа халдвар тархсан лаборатори-д ажиллахаар ордог шиг. (За.) Тийм байдлаар. Тэгвэл гарч болно. Гэхдээ энэ нь тухгүй байна. Тэд удаан тэсэж чадах эсэхийг мэдэхгүй.
Ямартай ч тэдэнд агаар оруулсан систем хэрэгтэй, тэгснээр хүмүүс дотроо хэт их халууцахгүй, эсвэл агаар нэвтэрдэг зарим нэг материал хийх хэрэгтэй. Халуун биш. Тэд үүнийг болон юүдэн малгай л өмсөнө. Тэгээд гадагш гарч хаана ч ажиллаж болно. Хүмүүсийг хөл хорионд оруулснаас дээр. (За, Багш аа.) Ийм зүйлийг бас хүүхдүүдэд өмсгөвөл тэд сургуульдаа явж болох юм. Тэд хүмүүст хувцаслах зарим дэгийг бий болгох юм бол хүмүүс гарч энгийн амьдралаараа амьдрах боломжтой болно. (За, Багш аа.) Үнэндээ, олон хүнтэй холбогддоггүй бол, хүзүүг тань халхалдаг ерөнхий хувцсаа л өмсөөд, амны маск зүүж, хамраа халж болно, мөн үсээ аль болох их халхалсан, мөн толгойн хэсгээ халхалсан малгай өмсөх хэрэгтэй- боломжтой бол чихээ бас халхалсан, тэгээд гутал оймс, урт ханцуйтай цамц, болон бээлий өмсөөд гадагш гарч болно. Дэлгүүр явах юм уу, зарим нэг ажил хийж, ахмад настай хүмүүст эсвэл хэрэгтэй хүнд нь машинаар үйлчилж болно.
Тэгэхээр үргэлж ийм бүрэн хөл хорио байх шаардлагагүй. Гэхдээ зөвхөн хүмүүс өөрийгөө болон бусдыг хамгаалах хэм хэмжээ, дүрэм журмыг баримталсан л тохиолдолд юм. Зарим хүмүүс үүнийг дагаж мөрдөхгүй байгаа учраас энэ л асуудал болоод байна. Магадгүй үүнээс болж засгийн газар тэднийг бүгдийг хөл хорионд оруулах ёстой болдог байх. Учир нь тэд хэн нь маск зүүж, эсвэл зүүхгүй, шаардагдах хамгаалах хэрэгсэл өмсөж эсвэл өмсөхгүй гадагш гарахыг мэдэхгүй. Ийм учиртай. Тэгэхээр энэ бол үнэндээ хүмүүсийн хариуцлага юм. Зөвхөн засгийн газрыг буруутгах учиргүй. Ойлгож байна уу, хүмүүсийн ухамсар маш бүрхэг хэвээрээ л байна. Зарим нь үнэхээр бүрхэг, зөвхөн маск зүүхээс болж гарч жагсаал хийж байна. Бурхан минь! Тэд яагаад тэгдэг байна аа?
Эмнэлэгт эмч, сувилагч нарын зарим нь маш олон цагаар маск зүүдэг. Удаан үргэлжлэх хагалгаатай бол тэд асар удаан зүүдэг. Мөн шүдний эмч нар цаг үргэлж зүүдэг. Тэд өвчтөн эмчилж байхдаа бээлий болон масктай байх ёстой байдаг. Хүмүүс яагаад ийм бодлогогүй байдгийг би үнэхээр ойлгодоггүй. Би үүнийг хэлэх ёстой.
Этиопынх шиг аргад би дуртай: Олон нийтийн газар маск зүүгээгүй бол хоёр жил шоронд хорьж, бас торгож ч магадгүй. Хүн төрөлхтөнд сайн бүхний төлөө бидэнд ийм хүчтэй удирдагч хэрэгтэй. Этиопын засгийн газар болон ерөнхий сайдад баяр хүргэе. Этиоп! Тийм улс орон, тийм хүчтэй удирдлагатай байна. Үнэхээр таалагдсан. Өөрсдийгөө болон бусдыг хамгаалахын тулд, хууль дүрмээ дагадаг, гэнэн цайлган иргэдээ хамгаалахын тулд магадгүй бусад улс орнууд энэ үлгэр жишээг бас дагах хэрэгтэй байх. Учир нь ахмад настнууд гэх мэт ийм цар тахлын халдварт хялбархан өртөх хүмүүс байна, мөн жирэмсэн эмэгтэйчүүд, эрүүл мэнд нь сайнгүй байгаа хүмүүс байна. Тэд халдварт эмзэг, өртөмтгий байх болно. Эмзэг насандаа байгаа хүүхдүүдийн дархлааны систем хараахан бүрэн хөгжиж гүйцээгүй байдаг. Тэгэхээр өөрсдийгөө болон бусдыг хамгаалдаггүй эдгээр хүмүүсийг зүгээр л хоёр жил “амраах нь” үнэхээр сайн. Би үүнтэй санал нийлж байна. Хэдийгээр энэ нь тийм ч ардчилсан үйлдэл мэт сонсогдохгүй байгаа ч ардчилалд хязгаар бий.
Хүмүүс эрх чөлөөг үнэлдэггүй. Эрх чөлөөнд хязгаар гэж байх ёстой. Эрх чөлөөнд үүрэг хариуцлага, ёс суртахуун байх ёстой. Зүгээр л гадагшаа гараад, маск зүйлгүй хүмүүст халдвар тараах учиргүй. Учир нь та нар өөрсдийгөө өвчилсөн эсэхийг мэдэхгүй. Хүн бүр шинжилгээ өгдөггүй. Шинжилгээ өгсөн байлаа ч бусад хүмүүс шинжилгээ өгөөгүй байж мэдэх ба тэд шинж тэмдэг илэрдэггүй, хэн ч мэдээгүй, өөрсдөө ч мэдээгүй халдвар авсан өвчтөн байх боломжтой.
Тэгэхээр жижигхэн, тэнэг маск зүүхэд юу нь болохгүй байна? Та нарт ямар ч сөрөг нөлөөгүй, гэвч маск зүүхгүй бол таныг болон бусдыг гэмтээж мэднэ. Тэгэхээр би дэлхийд илүү хүчирхэг удирдлага харахыг хүсэж байна. Хуруугаа чичилж, энд тэнд тушаал өгч, их зүйл хийдэггүй, дээр суусан гоймон-нуруулсан хүмүүс шиг биш! Ийм удирдагчдыг би хүндэлдэггүй. Намайг уучлаарай. Тэгэхээр тэд босоод ямар нэг зүйл хийх ёстой. Өөрсдийгөө эрэгтэй/эмэгтэй хүн гэдгээ, жинхэнэ удирдагч гэдгээ харуулах хэрэгтэй. Үгүй бол гэртээ харь!
Юу гээч, зүгээр бодоод үз. Гараг дэлхийнхээ ийм асуудалтай цаг үед хүссэн зүйлээ хийх учиргүй. Хэдийнээ хаа сайгүй гамшиг болж, олон тэрбум, их наяд долларын зардал дэлхийд гаргаж байна. Тэгтэл, та нар бусдад халдвар тараавал, эсвэл өөрсдийгөө хамгаалахгүй, халдвар авбал, өвчлөх болно. Нийгэмдээ ачаа болно. Эмнэлгүүд хэдийнээ өвчтөнүүдээр дүүрэн, дүүрнээс ч илүү, хүчин чадал нь хэтэрсэн байна. Олон эмч, сувилагч нар, эмнэлгийн ажилтнууд хэдийнээ та нарын төлөө амь үрэгдсэн! Тэгэхээр хэрэв Этиопын засгийн газар эвсэл ямар ч засгийн газар тийм төрлийн хариуцлагагүй хүмүүсийг шоронд хийвэл би нүдээ ч цавчихгүй.
Учир нь бид бүгд өөрсдийгөө болон бусдыг хамгаалах үүрэгтэй. (За, Багш аа.) Цар тахлын өвчтөнүүдийг харж хандахад олон тэрбум, их наяд долларын зардал гарна. Улмаар эдийн засаг нурах гэх мэт зүйл болно. Тиймээс та нарт улс орондоо, эсвэл хаа нэгтэй аль нэг улсад зочилж байхдаа нөхцөл байдлыг дордуулах эрх байхгүй. (За.) Зүгээр л маскаа зүүж, нүүрний хаалтаа бас хий. Үүнд их зардал гарахгүй. Өөрсдөө ч бас хийж болно. ТВ-р би хэрхэн гэдгийг заасан. Өөрсдөө хийж болно. Та нарт энэ хэт их байна уу? Тэгвэл дэлхийн төлөө өөр юу хийж чадах юм бэ? Та нар юу ч хийх шаардлагагүй, зүгээр л маскаа зүүгээд, нүүрний хаалтаа хийж, өөрсдийгөө болон бусдыг хамгаалахад болно. Ингэхэд л болно. Үүнд их зардал гарахгүй. Их цаг ч ороод байхгүй. Ахмад настнууд, сул дорой эмэгтэйчүүд, эмзэг өвчтэй хүмүүс, болон хүүхдүүдийг хамгаалахын тулд хүн бүр үүнийг хийх боломжтой. Ийм төрлийн хүмүүст би үгээ нүүхгүй.
Урт хугацаагаар хөл хорио тогтоох нь хүмүүсийн сэтгэл санаа, сэтгэцийн эрүүл мэндийг хохироогоод зогсохгүй улс орны төдийгүй дэлхийн эдийн засагт асар их хохирол учруулна. Иймд удаан хугацааны хөл хорио хэрэггүй. (За, Багш аа.) Хүмүүс, хэрэгсэл сайтай байвал, өөрсдийгөө халхалж, өөрсдийгөө хамгаалж, энгийн үеийнх шигээ амьдарч болно, харин миний хэлсэн шиг өөрсдийгөө л халхлах хэрэгтэй. Тэгвэл тэд зүгээр. Маш багахан халдвар авлаа ч тэдний бие махбод эсэргүүцэж чадна эсвэл бид хурдхан анагааж чадна. Энэ дүрмийг хүлээн зөвшөөрөхгүй хэн ч бай... энэ дүрэм маш энгийн... хэн ч хэрэгжүүлж чадна! Ямар ч гэм хоргүй. Маск зүүж, нүүрний халхавч, малгай өмсөж биеэ халхалбал та нарт ямар ч гэм хоргүй. Ер нь бол ямартай ч гадуур гарахдаа өөрийгөө халхалсан хувцас өмсөх ёстой байдаг. Нэмж малгай өмсөөд, нүүрээ халхлахад... Үүний юу нь болохгүй байна? Эмч нар бээлий өмсдөг, бүрэн хамгаалалтын хувцас, малгай өмсөж, маск зүүх гэх мэт төрөл бүрийн хэрэгсэл өмсөж зүүдэг. Заримдаа бүхэл өдөржингөө. Тэгэхээр бид хэсэг хугацаанд гарахдаа өмсөөд, гэртээ эргэж ирээд чөлөөтэй болно, тэгэхээр хүн бүр ингэж, өөрийгөө болон бусдыг хамгаалахын тулд засгийн газартайгаа хамтарч ажиллах үүрэгтэй гэж бодож байна. Ямар ч шалтаг тоочих учиргүй. (За, Багш аа.)
